Smotrycki (Smotrzycki) Daniłowicz Herasym (zm. 1594), podstarości kamieniecki, pierwszy rektor Akademii Ostrogskiej, obrońca prawosławia. Ur. w rodzinie szlacheckiej w Smotryczu pod Kamieńcem Podolskim, był synem diaka Daniły, kopisty.
S. uważany był za człowieka wykształconego, cieszył się wśród współczesnych sławą uczonego – «peršij ruskij bogoslov». Do r. 1576 był podstarościm kamienieckim i pisarzem grodzkim. Następnie udał się na Wołyń, gdzie związał się z ks. Konstantym Wasylem Ostrogskim, woj. kijowskim, który mianował go swoim podskarbim. Został też ok. 1580 r. pierwszym rektorem Akad. Ostrogskiej. Wraz z Iwanem Fiodorowem kierowali pracami drukarni ostrogskiej, a sam S. brał udział w przygotowaniu Biblii ostrogskiej (1580–1), odpowiadając za zgodność przekładu cerkiewnosłowiańskiego z teologią prawosławną. Był też autorem przedmowy do niej oraz wierszowanego tekstu na cześć herbu Ostrogskich i Biblii ostrogskiej.
W r. 1587 wyszło z ostrogskiej oficyny jego dzieło Ključ carstva nebesnogo, dedykowane synowi ks. Konstantego – Aleksandrowi Ostrogskiemu, polemizujące z Benedyktem Herbestem w związku z planowaną unią Kościoła prawosławnego w Polsce z Kościołem katolickim. Dołączył S. do niego satyryczny utwór pt. Kalendar rimskij novij, przeciw wprowadzeniu kalendarza gregoriańskiego. S. był ponadto autorem wielu innych, nie zachowanych utworów, także wierszowanych, o czym wspomina Z. Kopysteński w „Palinodii”. Za oddawane Ostrogskiemu zasługi otrzymał dwie wsie: Bakajówkę i Borysówkę. Zmarł w r. 1594.
Pozostawił S. synów: Stefana i Melecjusza (zob.).
Estreicher; Drukarze dawnej Pol., IV; Ukraïns’ka radjans’ka encyklopedija, XIII; Ukraïns’ki pys’mennyki. Biobibliografičnyj slovnyk, Wyd. L. Machnovec, Kyïv 1960 I 544–6; – Bendza M., W czterechsetlecie wydania Biblii ostrogskiej 1581–1981, „Roczn. Teolog.” R. 23: 1981 s. 51–2; Brückner A., Spory o unię w dawnej literaturze, „Kwart. Hist.” R. 10: 1896 s. 586–7; Charlampovič K., Zapadnorusskija pravoslavnyja školy XVI i načala XVII veka, Kazan’ 1898; Chodynicki K., Kościół prawosławny a Rzeczpospolita Polska 1370–1634, W. 1934; „Fedorowskie čtenija” 1981, Wyd. E. L. Nemirovskij, Moskva 1985; Frick D. A., Meletij Smotryc’kyj, Cambridge, Mass. 1995; Golubev S., Opisanie i istolkovanie dvorjanskich gerbov južnorusskich familij, „Trudy Kievskoj duchovnoj akademii” 1872 nr 10 s. 295–382; Hruševs’kyj G., Istorija, VI; tenże, Istorija ukraïns’koï literatury, Kyïv 1995 IV; Jaremenko P. K. Gerasym Smotryc’kyj, „Radjans’ke literaturoznavstvo”, 1960 nr 5; Kempa T., Konstanty Wasyl Ostrogski, Tor. 1997; Makarij mitr., Istorija russkoj cerkvi, Moskva 1996 V; Micko I.I., Ostroz’ka-slovjano-greko-latyns’ka akademija (1576–1636), Kyïv 1990; Ukraïns’ka poezija. Kinec’ XVI – počatok XVII st., Wyd. V. P. Kolosova, V. I. Krekoteń, Kiev 1987; Voznjak M., Istorija ukraïns’koï literatury, L’viv 1929 II; – Arch. Jugo-Zap. Rossii, VII cz. I s. 232–65 (Kljucz carstva nebesnogo, Kalendar rimskij novij), VIII s. 56; Litterae episcoporum historiam Ucrainae illustrantes, Ed. A. G. Welykyj, Romae 1972 I s. 218; S. Josaphat Hieromartyr. Documenta Romana beatificationis et canonizationis, Ed. A. G. Welykyj, Romae 1955 II 70; Smotrycki M., Elenchus pism uszczypliwych (reprint Collected Works of Meletij Smotryc’kyj), Cambridge, Mass. 1987; tenże, Obrona verificaciej, Vilnius 1621, tamże; Susza J., Saulus et Paulus Ruthenae unionis sanguine B. Josaphat transformatus, Romae 1666 s. 14–16.
Teresa Chynczewska-Hennel